zaaien
Een zaadje
Een zaadje is in feite een levend organisme in een slapende toestand. Een zaad bevat veel voedingsstoffen in geconcentreerde vorm. Een kiemend plantje heeft immers een nog onvoldoende ontwikkeld wortelstelsel en kan nog niet alle benodigde stoffen zelf opnemen. De reserves geven een kiemplantje een snelle start. Een zaadje verbruikt in slapende toestand ook voedingsstoffen; men noemt dit 'ademhaling'. Tijdens dit proces wordt zuurstof opgenomen en wordt een deel van de reserves omgezet in koolzuur, water en warmte. Zaad heeft hierdoor ook maar een beperkte houdbaarheid, na een paar jaar is de koek meestal op. De levensduur is afhankelijk van de soort, en van de omstandigheden waarin een zaadje bewaard wordt. Koele en droge omstandigheden verlengen de bewaartermijn. Het kiemvermogen voor een aantal gangbare gewassen (jaren):
| 1-2 | suikermais, schorseneer, ui, pastinaak | |
| 2 | peulvruchten, prei, peterselie, kervel | |
| 4 | tomaat, aubergine, paprika, peen | |
| 4-5 | de meeste bladgewassen, koolsoorten, rode biet, komkommerachtigen |
Zaaidiepte
In het algemeen worden zaden dieper gezaaid naar mate ze groter zijn. Dat is ook begrijpelijk - een groot zaad kan meer kracht genereren om de eerste bladeren uit de grond te krijgen. Tuinbonen zijn vrij groot en worden zeker 5 cm diep gezaaid. Kleine slazaadjes zaaien we niet dieper dan 0,5-1 cm.
De bodem
Potgrond voldoet aan alle eisen die ontkiemend zaad aan de bodem stelt. Voor een zaaibed in de volle grond kunnen we goede condities krijgen door de grond goed te bewerken (kluiten fijn maken), en veel kleinkorrelige compost door de grond te mengen.
Zaaiwijze
Voor een goede kieming is onder andere een goede vochtvoorziening van belang, en daarnaast een goede doorluchting. Ontkiemend zaad is gevoelig voor uitdroging - er is immers nog geen ontwikkeld wortelstelsel om vocht op te nemen. We moeten daarom het zaad altijd lichtjes aandrukken na het zaaien, dat levert een goed contact tussen zaad en bodemdeeltjes en voorkomt uitdroging in te losse grond.
Zaden kunnen voor het zaaien ook voorgekiemd worden door ze bv binnenshuis een nacht in het water te leggen. Bedoeling van deze methode is om een snellere startend gewas te verkrijgen. Als de omstandigheden na de zaai tegenvallen (te koud, te nat) kan het gekiemde zaad ten prooi vallen aan schimmels. Zaad dat onbehandeld wordt gezaaid, zal pas kiemen als de omstandigheden in de bodem ook daadwerkelijk gunstig zijn.
 |
| Kiemplant tuinboon. |
Zaaien in potten
Zaaien in potten is ideaal voor de eigenaar van een kleine moestuin aan huis. We hebben meestal geen grote hoeveelheden planten nodig, en we kunnen voor de potten altijd wel een gunstig plekje zoeken om de planten voor te trekken. We kunnen de planten in min of meer gecontroleerde omstandigheden laten opgroeien, en zijn minder afhankelijk van het weer.
- plastic potten Plastic potten worden in het algemeen het meeste gebruikt. In deze potten droogt de kluit niet snel uit maar in de volle zon kan de aarde te heet worden.
- aardewerk potten In poreuze aardewerkpotten is de temperatuur en luchttoevoer beter dan in plastic maar de kluit is wel gevoeliger voor uitdrogen, zeker in warm weer.
- turfpotjes Turfpotjes zijn handig om in het vroege voorjaar afzonderlijke plantjes voor te trekken. De plantjes kunnen met potje en al geplant worden, de wortels groeien er gewoon doorheen. De potjes zijn wel gevoelig voor uitdrogen in warm weer. Ze onttrekken zelf vocht aan de aarde en verdampen dat weer aan de buitenkant.
- perspotjes Perspotjes zijn eigenlijk geen potjes maar samengeperste kluitjes potgrond. In een tuincentrum worden groenteplantjes vaak in deze potjes aangeboden. Door het samen persen blijft de kluit intact en zijn ze gemakkelijk te hanteren. Er zijn ook apparaten in de handel waarmee zelf potjes geperst kunnen worden. Het bodemmengsel bestaat uit potgrond en een deel zand (bv 1/4 deel). Voor het samenpersen moet het mengsel goed nat worden gemaakt.
- goten Half doorgesneden plastic buizen vormen ook prima materiaal om plantjes in voor te trekken.
Zaaien op een zaaibed
Vooral als we wat meer planten nodig hebben, is het handig om in een zaaibed te zaaien, dus in een speciaal geprepareerde plek in de volle grond. Voordeel is dat deze methode weinig arbeidsintensief is. Nadeel is dat we meer afhankelijk zijn van de weersomstandigheden. In het voorjaar kunnen we vliesdoek gebruiken om de effecten van het weer wat te temperen. Een ander nadeel (ten opzichte van plantjes die in afzonderlijke potjes opgroeien) is dat de kluit altijd wat beschadigd wordt bij het opnemen uit een zaaibed en het overplanten. Hierdoor zullen er altijd wel een aantal planten verloren gaan.
Kieming
Als aan de juiste voorwaarden wordt voldaan (temperatuur, vocht, licht, lucht), kan een levend zaadje gaan kiemen. Sommige zaden kunnen bij lage temperaturen kiemen (erwt, tuinboon, veldsla, spinazie vanaf 5oC) andere vereisen hogere temperaturen en worden dus later in het voorjaar gezaaid (pompoen, sperzieboon, tomaat vanaf 15oC). Sommige gewassen hebben zaadjes die alleen maar kiemen als de zaadjes belicht worden tijdens het kiemingsproces, bv selderij. Deze zaden worden op de aarde gezaaid, en niet bedekt.
De tijd die een zaadje nodig heeft om te kiemen (de kiemduur), verschilt per plantensoort. Sla-zaadjes kiemen binnen enkele dagen; pastinaak, peterselie of peen kunnen er weken over doen. Voor die langzame kiemers wordt vaak een indicator-plantje meegezaaid (radijs), om te kunnen zien waar er gezaaid is.
Zelf zaad winnen
Veel zaden van zaadhandels zijn zogenaamde hybriden - ze zijn ontstaan door een kruising van soorten. Hetzelfde zaad kan alleen maar verkregen worden door een nieuwe kruising van precies dezelfde soorten. Uitzaaien van zelfgewonnen zaad van zo'n hybride levert planten met verschillende eigenschappen - de soort is, met andere woorden, niet zaadvast. Van de echte soorten kunnen we wel zaad winnen, als we tenminste maatregelen nemen om kruisbestuiving te voorkomen. Bij kruisbestuiving ontvangt een plant stuifmeel van een verwante soort of ras. Bij een succesvolle bevruchting bevat het zaad eigenschappen van beide ouderplanten. Bij pompoenen en courgettes is dat bijvoorbeeld een berucht probleem. Van pure zelfbestuivers is het veel gemakkelijker om zaad te winnen. Bij tomaat is het percentage kruisbestuiving zo klein dat we zonder al te veel risico zelf zaad kunnen winnen.
Geraadpleegde literatuur
[1] Velt: Handboek ecologisch tuinieren, Berchem, België 2006.